„Oskar i pani Róża” – pomysł na lekturę

Książka Erica-Emmanuela Schmitta jest wyjątkowa. Wzrusza, zmusza do refleksji, ale też bawi. Praca z nią z na lekcjach języka polskiego to przyjemność, ale też nauczycielskie wyzwanie. Stajemy bowiem przed dokładnie tym samym problemem, co bohaterowie książki. Jak rozmawiać z dziećmi o śmierci, chorobie, samotności? Jak wytłumaczyć śmierć dziecka?

 Pracę z lekturą zaczynam od omówienia przedmowy autora – „Podróż Oskara do Polski”, który jest swego rodzaju listem pisarza do polskich czytelników. Wspólnie wymieniamy powody, sytuacje, które zainspirowały Schmitta do napisania książki. Szczególnie zwracam uwagę uczniów na fragment, w którym autor wspomina, że chciał przełamać tabu, jakim była do tej pory w literaturze śmierć dziecka. W słowniku sprawdzamy znaczenie tego słowa. Uczniowie są już świadomi, że mamy przed sobą lekturą wyjątkową.

Świat przedstawiony – rysujemy schemat, na którym zaznaczamy miejsce, czas akcji. Wymieniamy też bohaterów – to czas na wskazanie, na co chorują i skąd wzięły się pseudonimy małych pacjentów np. Popcorn – otyłość, Becon – poparzenia, Oskar – Jajogłowy – białaczka.

Druga lekcja - „Niezwykłe szpitalne życie Oskara” -  skupia się na zabawie, jaką dla chłopca wymyśliła ciocia Róża (każdy dzień życia chłopiec miał traktować jak 10 lat). Zaczynamy od kartoteki osobowej chłopca:

imię – Oskar,

pseudonim – Jajogłowy,

wiek – 10 lat,                   

wygląd zewnętrzny – wygląda na 7 lat,

nazwa choroby – rak,

miejsce pobytu – szpital,

leczenie i jego rezultat – chemia i przeszczep szpiku nie dały rezultatu,

reakcja Róży  i innych na pytanie o śmierć – pani Róża rozmawia z nim o śmierci, wszyscy pozostali udają, że nie słyszą pytania.

Uzupełniamy tabelę, która może wyglądać tak (to propozycja):

  

Etapy życia Oskara
Wiek	Co się dzieje w  jego życiu?
dzień pierwszy 10–20 lat	– pierwsza miłość; – przegrane starcie z Pop Cornem o względy Peggy Blue; – niechciany, pierwszy w życiu pocałunek z Chinką, by udowodnić kolegom, że jest się mężczyzną; – zdobycie względów Peggy Blue, rozpoczęcie tworzenia związku;
dzień drugi 20–30 lat	– małżeństwo z Peggy Blue; – Dużo spaliśmy, dużo marzyliśmy, leżeliśmy blisko siebie, przytuleni, opowiedzieliśmy sobie swoje życie.; – To normalne, między dwudziestym a dwudziestym piątym rokiem życia często wychodzi się po nocach, baluje, prowadzi hulaszcze życie.;
dzień trzeci  30–40 lat	– operacja żony (Peggy); – rozmowy o chorobie i śmierci;
dzień czwarty 40–50 lat	– kryzys w małżeństwie po dowiedzeniu się przez Peggy o pocałunku z Chinką;
dzień piąty 50–60 lat	– Fajne jest życie we dwoje. Szczególnie po pięćdziesiątce, kiedy ma się za sobą różne przejścia.
dzień szósty 60–70 lat	– Peggy Blue czuje się lepiej. Przyjechała mnie odwiedzić na wózku. (…) spędziliśmy razem miłe chwile. Słuchaliśmy Dziadka do orzechów, trzymając się za ręce i przypomniały nam się dawne czasy.;
dzień siódmy 70–80 lat	– Oskar zastanawia sięnad słowami: życie, śmierć, wiara, Bóg; – Chcę powiedzieć, że dla „Życia” jest kilka rozwiązań, a więc nie ma żadnego. – A ja myślę, ciociu, że dla życia nie ma innego rozwiązania niż żyć.;
dzień ósmy 80–90 lat	(…) a teraz zostałem sam i leżę w łóżku łysy, stary i zmęczony. Ohydnie jest się starzeć.;
dzień dziewiąty 90–100 lat	– Oskar zrozumiał, że Bóg chce mu powiedzieć, aby codziennie patrzył na świat, jakby oglądał go po raz pierwszy; – Dziękuję ci, Panie Boże (…)  Miałem wrażenie, że bierzesz mnie za rękę i wprowadzasz w sam środek tajemnicy, by zgłębiać tajemnicę. Dziękuję.;
dzień dziesiąty 100–110 lat	– Byle kretyn może cieszyć się życiem w wieku dziesięciu, dwudziestu lat, ale kiedy człowiek ma sto lat, kiedy już nie może się ruszać, musi uruchomić swoją inteligencję.;
dzień jedenasty 110–120 lat	–  Sto dziesięć lat. To dużo. Chyba zaczynam umierać.

Zadanie ma przede wszystkim odświeżyć treść lektury oraz  przygotować uczniów do kolejnego zadania, jakim będzie rozmowa o tym, czy Oskarowi rzeczywiście udało się przeżyć „wszystko” (całość życia) w kilka dni.

Ważny element lekcji to dyskusja na temat pomysłu cioci Róży. Uczniowie dochodzą do różnych wniosków:

Oskarowi udało się poznać najważniejsze etapy życia człowieka w ciągu kilku dni, a przez to pogodzić się ze śmiercią, ponieważ:

1) Ludzie zwykle żyją w parach. Oskar stworzył związek z Peggy.

2)20–30-latkowie często uczestniczą w nocnych imprezach, czego skutki odczuwają

w  następnych dniach. Oskar często nie spał w nocy,  spotykał się z Peggy,  potem czuł się zmęczony.

3) Każdy związek przeżywa kryzysy. Oskar przeszedł go w wieku 40–50 lat.

4) 60–70-latkowie często wspominają dawne czasy. Oskar tak pisał o jednym ze spotkań ze swoją żoną: „ (…) spędziliśmy razem miłe chwile. Słuchaliśmy Dziadka do orzechów, trzymając się za ręce i przypomniały nam się dawne czasy.”

5)Ludzie w podeszłym wieku mówią najczęściej, że starość jest trudna i przykra. Oskar w wieku 90 lat powiedział: „(…) a teraz zostałem sam i leżę w łóżku łysy, stary i zmęczony. Ohydnie jest się starzeć.”

Lub:

Oskarowi nie udało się poznać najważniejszych etapów w życiu człowieka. Uczestniczył tylko w zabawie i niczym więcej.  Bo co może wiedzieć mały chłopiec o tworzeniu związków, kryzysie małżeńskim czy życiu dojrzałego człowieka? Ale co może człowiek przeciwstawić śmierci? Czy w ogóle istnieje jakiś dobry pomysł, by z nią się pogodzić?

Kolejna lekcja skupiona jest na cioci Róży. Zastanawiamy się, dlaczego jej dom i spędzone w nim święta stały się receptą na zło. Analizujemy rozmowy chłopca z ciocią, zwłaszcza te o jego rodzicach. Uzupełniamy dwie karty pracy. Nie sposób nie wspomnieć o karierze zapaśniczej kobiety. Szóstoklasiści są bardzo zawiedzeni, kiedy okazuje się, że historie te mogły być zmyślone, by motywować chłopca do walki z każdym dniem.

Trudna wydaje się lekcja następna. Zastanawiamy się nad różnymi postawami wobec śmierci. Z treści lektury wiemy przecież, że  każdy z bohaterów - rodzice, ciocia Róża, dzieci, lekarz – mieli inny stosunek do umierania, a raczej do mówienia o nim. Rozważamy plusy i minusy każdej postawy, przy okazji uczniowie poznają pojęcie „białego kłamstwa”.

Podczas omawiania lektury bardzo lubię pracę w grupach. Tym razem było to zadanie trudne. Przygotowałam trzy zestawy:

Grupa 1

Cytat:

 – Nikt nie może uniknąć cierpienia. Ani Bóg, ani ty. Ani twoi rodzice, ani ja.

– No, dobrze. Ale dlaczego cierpimy?

Zadanie 1a

Napiszcie jak najwięcej skojarzeń związanych ze słowem cierpienie. Stwórzcie dla tych skojarzeń hierarchię, począwszy od lekkiego cierpienia, a skończywszy na najcięższym.

Zadanie 1b

Uzupełnijcie tabelkę wybranymi przez siebie przykładami cierpienia. Czy ten podział może mieć charakter uniwersalny, prawdziwy dla wszystkich ludzi? Od czego Waszym zdaniem zależy umiejętność radzenia sobie z cierpieniem?

Cierpienia łatwe do udźwignięcia	Cierpienia trudniejsze do udźwignięcia

Zadanie 1c

Jak rozumiesz podany cytat? Rozważ w związku z nim, czy możliwe jest życie  pozbawione cierpienia? Weźcie pod uwagę Boga, rodziców, kolegów, koleżanki, siebie.

Jak wobec cierpienia zachowują się Oskar, jego rodzice, Róża, personel szpitala?

Czy można odpowiedzieć na pytanie, dlaczego cierpimy?

Zadanie 1d

Przedyskutujcie wyniki Waszej pracy z pozostałymi grupami pracującymi nad zagadnieniem cierpienia. Sformułujcie kilka uwag, (myśli, refleksji).

Grupa 2

Cytaty:

1. Ludzie boją się umierać, bo odczuwają lęk przed nieznanym.

2. Oskarze, z chorobą jest tak jak ze śmiercią. Jest faktem. Nie jest żadną karą.

Zadanie 1a

Weźcie pod uwagę następujące pytania:

Co oznacza słowo lęk?

Co oznacza słowo nieznany?

Dlaczego ludzie odczuwają lęk i czego się boją? Weźcie pod uwagę siebie, koleżanki, kolegów, dorosłych.

Jaki lęk wzbudza w nas większy niepokój: ten znany czy ten nieznany?

W kontekście powyższych zagadnień i cytatu: Ludzie boją się umierać, bo odczuwają lęk przed nieznanym – rozważcie, dlaczego człowiek boi się śmierci?

Zadanie 1b

Rozważcie, co oznacza drugi cytat, cytat dotyczący choroby i śmierci: Oskarze, z chorobą jest tak jak ze śmiercią. Jest faktem. Nie jest żadną karą.

Weźcie pod uwagę następujące pytania pomocnicze:

Co to jest fakt? Jak rozumiesz to słowo?

Co to jest kara? Jakie rodzaje kar można wyróżnić?

Jaki istnieje związek między karą a śmiercią?

Zadanie 1c

Przedyskutujcie wyniki Waszej pracy w swojej grupie i grupach równoległych zajmujących się tym zagadnieniem. Sformułujcie dwie uwagi, refleksje.

Grupa 3

Cytat:  (…)pomyślałem, że właściwie moja żona Peggy może mieć kolor jaki zechce, a ja i tak będę ją kochał. (s. 62) Zadania pomocnicze: Zadanie 1a

Wyjaśnijcie w kontekście utworu, co oznacza ten cytat w znaczeniu dosłownym.

Zadanie 1b

Jakie może być przenośne znaczenie słowa kolor w podanym cytacie?

Zadanie 1c

Jak zatem można zinterpretować wypowiedź Oskara? Jakie znaczenie w miłości ma wygląd zewnętrzny? Co sądzicie o sytuacji, gdy ludzie twierdzą, że miłość wygasła, bo zmienił się kolor osoby kochanej?

Zadanie 1d

Jak Waszym zdaniem można wyjaśnić relację między Oskarem a jego rodzicami. Czy nie kochali go? Czy Oskar nie kochał rodziców?

Zadanie 1e

Przedyskutujcie wyniki Waszej pracy w swojej grupie i w grupach równoległych, zajmujących się zagadnieniem miłości. Sformułujcie dwie uwagi, refleksje, wpisując je do tabeli znajdującej się na tablicy.

Uczniowie mieli naprawdę trafne przemyślenia i refleksje. Na końcu zbieramy wszystkie wnioski na tablicy.

Nasze myśli, refleksje:
o cierpieniu	o śmierci	o miłości
1. Człowiek nie może uniknąć cierpienia, choć nie jest w stanie odpowiedzieć, dlaczego.	1. Śmierć to jedyna pewna sprawa w życiu człowieka i może dlatego tak przeraża.	1.Prawdziwa miłość nigdy nie ustaje. Zakochujemy się w osobie ludzkiej,  nie w jakiejś cesze człowieka.
2. Wprawdzie cierpienie można podzielić na to mniejsze i większe; na to, do którego można się przyzwyczaić i to, do którego przyzwyczaić się w żaden sposób nie można, ale sposób przeżywania cierpienia (odczuwania go jako możliwego do zniesienia i niemożliwego) zależy od indywidualnej wrażliwości każdego człowieka.	2. Człowiek boi się wielu nieznanych mu, trudnych rzeczy, a spośród nich śmierć jest najtrudniejsza i najbardziej nieznana.	2. Miłość nie ułatwia nam przeżywania skrajnych doświadczeń, nie wyzwala od cierpienia, a na pewno nie pozwala na pogodzenie się ze śmiercią. Ci, którzy kochają, w trudnych sytuacjach życiowych często są jeszcze bardziej bezradni i bezbronni, niż inni.

Kolejne zagadnienie do omówienia to miłość Oskara i Peggy Blue. Pracujemy z tekstem, wskazujemy etapy tej miłości. Dyskutujemy, czy miłość ma jakieś ograniczenia wiekowe i co zrobić, by związek był szczęśliwy.

Na sam koniec omawiamy język utworu. Czytamy pierwszy list Oskara, wyszukujemy zwroty śmieszne, humorystyczne i potoczne. Kieruję rozmową z uczniami w taki sposób, by stwierdzili, doszli do wniosków, że autor w opowieści o chorym chłopcu posłużył się humorem i językiem potocznym, aby to, co straszne i groźne (nieuleczalna choroba) uczynić bardziej przystępnym, swojskim, by dzięki temu można było o tym rozmawiać. Język potoczny, pojawiające się wulgaryzmy, humor sprawiają, że to, o czym nikt nie chce mówić – staje się jakoś zwyczajniejsze, możliwe do oswojenia; pozwala na dystans, a więc i na to, by wydobyć z milczenia to, co wszyscy w milczeniu zamykają.

Jest to tez czas, by zwrócić uwagę, że książka składa się wyłącznie z listów (13 Oskara do Boga i jednego cioci Róży). Na koniec pokazuję też fragmenty filmu, a czasami – jeśli starczy czasu – oglądamy go w całości. Uczniowie szybko wychwytują różnice między książką, a ekranizacją. Twierdzą, że przede wszystkim mieli inne zdanie o cioci Róży.

 https://www.youtube.com/watch?v=7_Tww8WAzzY

Praca z  „Oskarem i panią Różą” to praca trudna, jednak dająca ogromną satysfakcję. Z radością sprawdziłam też zeszyty lektur, w których znalazło się wiele cennych refleksji.

Kasia