Nauczyciele w literaturze i filmie – ranking cz. 9

Nauczyciel w czasach zaborów – Majewski, Sztetter, Kostriulew, Kawka 

Nie ma chyba drugiej takiej powieści, która by pokazywała całą gamę tak różnych nauczycieli jak „Syzyfowe prace” Stefana Żeromskiego. Jej bohaterowie: Marcin Borowicz i Jędrzej Radek spotykają nauczycieli rusyfikatorów o różnym życiorysie i przekonaniach.

Profesor Majewski jest jednym z tych antynauczycieli. Zdradził Polskę dla własnej korzyści. Przeszedł na prawosławie, został Rosjaninem. Jego gorliwość została nagrodzona, awansował na nauczyciela gimnazjum. Szpiegował uczniów i donosił na nich swoim zwierzchnikom. Jest przykładem pedagoga, który udzielając „przymusowych" korepetycji, ułatwiał uczniom dostanie się do szkoły. Borowicz ma jednak okazję się zemścić za podłe traktowanie i wykorzystuje moment, kiedy Majewski śledzi młodych Polaków, by wprowadzić go w ślepy zaułek i obrzucić błotem, wykrzykując:

— Masz, psie, masz, draniu! Masz — za teatr, masz za inspektorskie zebrania, masz za literaturę! Tyś mnie chciał do siebie podobnym... Masz, renegacie, masz, szpiegu, masz szpiegu!

Kolejnym nauczycielem sportretowanym przez Żeromskiego w „Syzyfowych pracach" jest prof. Sztetter - polski nauczyciel, który całkowicie poddał się wpływom zaborcy. Zastraszony przez dyrekcję szkoły, w obawie przed utratą posady, nie chce i nie potrafi być podporą dla uczniów. Jest jednak jeden moment, kiedy wierzymy w polskość Sztettera; wtedy, kiedy nie może powstrzymać łez podczas recytacji „Reduty Ordona” przez Zygiera.

Ciekawą sylwetką nauczycielską jest także Kostryliew, który ma zadanie w rosyjskim gimnazjum tak przekazać wiedzę historyczną, by podkreślić dominację Rosji, a słabości i porażki Polski. Jego lekcje to przykład kłamstwa historycznego. Jak chociażby ta, podczas której próbował dowieść zgorszenia zakonnic na Litwie, sprzeciwił się temu otwarcie „Figa” Wałecki.

Odmienną postawę prezentuje w powieści skromny, wiejski nauczyciel i korepetytor dworskich dzieci, Antoni Paluszkiewicz, zwany „Kawką". Nauczyciel otwiera przed Jędrzejem Radkiem, chłopskim dzieckiem możliwość nauki, daje mu szansę na rozwój, motywuje do postępu i buduje w nim poczucie wartości. A kiedy umiera, zaoszczędzone pieniądze zastawia swemu uczniowi Radkowi, otwierając mu w ten sposób drogę do gimnazjum.

Żeromski pokazuje jak wielki wpływ na osobowość młodego człowieka ma nauczyciel, jak może modelować charakter ucznia, przekonania i wartości.

Małgosia