Ala ma kota – wspomnienie o „Elementarzu” Falskiego

 W czasach, kiedy niczego nie było, a telewizja nie bombardowała tysiącem programów, sieć nie bulgotała nieskończoną ilością informacji, ta książka była dla dziecka wszystkim. Elementarz Falskiego znało na pamięć każde dziecko.  Każdy rysunek zapisywał się w wyobraźni. Każdy tekst był  powtarzany  do znudzenia. 

Pierwsza była „Nauka czytania i pisania dla dzieci”, która ukazała się w roku 1910 i zrewolucjonizowała metodykę nauki czytania w Polsce (ilustrowana przez Jana Rembowskiego). W 1949 ukazał się pierwszy powojenny elementarz dla dzieci, a kolejna unowocześniona wersja elementarza ukazała się w 1957 i przetrwała siedemnaście lat. Ostatnia wersja ukazała się w 1974, opublikowana już po śmierci autora, z nowocześniejszymi ilustracjami Janusza Grabiańskiego. WSiP wydaje elementarz od 70 lat. 

Z „Elementarzem” Falskiego łączy się ciekawostka. Do polszczyzny potocznej przeszło słynne zdanie: „Ala ma kota”. Pochodzi ono z wersji wydanej w latach trzydziestych, a przetrwało w podręczniku do 1949 roku, kiedy to „Elementarz” został przystosowany do nowej powojennej rzeczywistości. W najwcześniejszej wersji Ala okazuje się właścicielką psa Asa i kota. Była nią urodzona w 1922 roku Alina Margolis, z której mamą Marian Falski się przyjaźnił. Kiedy Ala skończyła siedem lat, Falski sprezentował jej „Elementarz” z dedykacją „Ali z Elementarza - Autor”. Ala została lekarką i działaczką społeczną, brała udział w powstaniu w getcie warszawskim, była żoną Marka Edelmana. Alina Margolis-Edelman jest autorką książki „Ala z elementarza”, wspomnień z czasów dzieciństwa przed wojną i dorastania w jej trakcie. Tekst „Ali z elementarza” stał się podstawą monodramu Zuzanny Fijewskiej - Maleszy, którego premiera w reżyserii Agnieszki Glińskiej i scenografii Agnieszki Zawadowskiej, odbyła się 17 grudnia 2011 roku. Alina Margolis-Edelman zmarła w 2008 roku.

 Falski kierował się w opracowaniu podręcznika do nauki czytania dla dzieci następującymi  zasadami:

•  rozpoczynanie nauki powinno być prowadzone od wyrazów i prostych zdań, a nie od litery,
•  poznawanie liter i głosek powinno być produktem analizy wyrazów,
• tekst do czytania powinien składać się ze znanych dziecku słów,
• wyrazy powinny być przeważnie jednosylabowe, dwusylabowe
• nauczanie należy zaczynać od tekstu pisanego, a nie drukowanego,
• przy nauczaniu czytania trzeba posługiwać się rysunkiem

W 1975 roku wskazał na powiązanie czytania i pisania, wprowadzał równocześnie litery drukowane i pisane. Z całą pewnością był najważniejszym elementarzem XX wieku w Polsce.

Co lubię w tym elementarzu? Takie specyficzne poczucie humoru, puentę, budowanie zagadek, melodyjność tych krótkich tekstów z początkowych stron książki.

Co ma Alek? To kulka.

Ale kulka, co ma kolce.

Taka kulka kole. Co to?

A oto i lalki Celi.

Ta lalka ma loki

A tamta ma kok.

Taka moda u lalek.

Mamy duży zapas kul.

O, Już lecą w różne strony.

Lecą w lewo. Lecą w prawo.

Jedna niżej. Druga wyżej.

Trafi w nogę. Trafi w głowę.

Może nawet trafi w nos.

Może nawet to zaboli.

Ale kto by na to zważał!

To zabawa. Taki los.

Dwa lata temu, kiedy moja córka poszła do pierwszej klasy, kupiłam „Elementarz” w wersji z 1974 roku dzięki wydaniu WSiP.  Dla niej, dla siebie.

Małgosia